Міхал Клеафас Агінскі вядомы ўсяму сьвету як аўтар палянэза “Разьвітаньне з радзімай”. Аднак ён быў яшчэ і палітыкам: прычым то прарасейскім, то антырасейскім.
...У Слоніме ёсьць Опэрная вуліца. Дзіўна, на першы погляд. Дзе тут тэатар? Мясцовыя жыхары мне нічога растлумачыць не змаглі. Паціскалі плячыма: ня ведаюць, ня чулі. Але быў у Слоніме тэатар. Была опэра! Толькі вельмі даўно. У канцы XVIII стагодзьдзя.
У 70-я гады XVIII стагодзьдзя Слонім належаў Міхалу Казімеру Агінскаму, гетману Вялікага Княства Літоўскага. На старым Замчышчы ён пабудаваў сваю рэзыдэнцыю ў стылі ракако. А паміж палацам і ракой Шчарай паставіў тэатар.
На рацэ магнат арганізоўваў водныя фэерыі, а парк служыў дэкарацыяй да многіх спэктакляў. Паказвалі на тутэйшай сцэне ня толькі опэрныя пастаноўкі, але і балетныя нумары.
Мясцовыя майстры балета з часам склалі аснову Таварыства танцораў Яго Каралеўскай Мосьці ў Варшаве. Слонім у той час называлі паўночнымі Атэнамі. Але, на жаль, гетман залез у даўгі і прагарэў. Прыйшла ў заняпад і высокая культура.
Менск. Фрагмэнт музычнай лаўкі, прысьвечанай Міхалу Клеафасу Агінскаму Фота: Дзьмітрый Ласько
Міхал Клеафас Агінскі праславіўся перш за ўсё палянэзам «Разьвітаньне з радзімай». Аўтар славутага музычнага твора нарадзіўся ў 1765 годзе ў радавым маёнтку на тэрыторыі сучаснай вёскі Гузуў, што знаходзіцца на паўднёвым захадзе ад Варшавы, амаль у самым цэнтры сучаснай Польшчы.
Агінскі быў паслом Рэчы Паспалітай у Галяндыі, Лёндане.
Аднак у 1791 годзе мусіў прысягнуць расійскай імпэратрыцы Кацярыне II, каб захаваць свае маёнткі ва ўсходняй частцы сучаснай Беларусі — на тэрыторыі, далучанай да Расеі яшчэ ў 1772 годзе.
Дарэчы, Агінскі не падтрымліваў Канстытуцыю 3 траўня 1791 года. Быў дэпутатам Гарадзенскага сэйма — парлямэнта Рэчы Паспалітай, які прыняў рашэньне аб перадачы Расеі ўсходніх зямель Беларусі.
Аднак у 1794 годзе Міхал Клеафас Агінскі падтрымаў паўстаньне Тадэвуша Касьцюшкі за незалежнасьць Польшчы, сам ваяваў з расейцамі.
Так, у чэрвені 1794 года двойчы спрабаваў прабіцца пад Менск, каб падняць там паўстаньне.
А ў 2015 годзе ў Менску зьявілася музычная лаўка ў гонар Агінскага — зь яго радавым гербам. Лаўка знаходзіцца на плошчы Свабоды, недалёка ад ратушы.
Пасьля задушэньня паўстаньня расейцы канфіскавалі маёнткі Агінскага.
Аднак пасьля прыходу да ўлады ў Санкт-Пецярбургу Аляксандра I у Міхала Клеафаса Агінскага зьявілася магчымасьць вярнуць страчанае.
У 1801 годзе Агінскі зьяўляецца ў Горадні — там, дзе амаль дзесяць гадоў перад гэтым галасаваў за перадачу Расеі цэнтральнай Беларусі. Тут ён прысягае на вернасьць расейскаму імпэратару.
А неўзабаве пераяжджае ў Санкт-Пецярбург. Тут становіцца сэнатарам Расейскай імпэрыі, у 1810 годзе атрымлівае чын тайнага саветніка, ордэны Сьв. Уладзімера і Аляксандра Неўскага.
Пасьля таго як Напалеон аднавіў пад сваім пратэктаратам польскую дзяржаву, Агінскі прапанаваў тое самае зрабіць Аляксандру І — на тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага. Аднак расейскі манарх ідэю гэту не падтрымаў.
Вільня, вул. Дамінікону, 18. Фрагмэнт фасада былога палаца, дзе жыў М. К. Агінскі
У жыцьці Агінскага важную ролю адыграла Вільня.
Увогуле, у сталіцы Літвы Агінскія вядомы прынамсі з XVI ст. Цэлы квартал — паміж вуліцамі Арклю і Руднінку — займае велізарны палац магнатаў.
Крокі Міхала Клеафаса Агінскага дакладна памятаюць муры дома на вул. Дамінікону, 18. Тут жыла Марыя Нагурская, якая ў 1803 годзе стала жонкай Агінскага. Так у палацы “прапісаўся” і наш вядомы палітык і кампазытар. Вядома, што ў той час будынак быў афарбаваны ў жоўты колер, пакрыты чарапіцай, двор забрукаваны.
У 1810 годзе Агінскі пераехаў у Санкт-Пецярбург. І толькі ў 1817-м вярнуўся ў Вільню.
Пасьля сьмерці Агінскага віленскі дом заставаўся ўласнасьцю ўдавы і сына — Ірэнэуша. Пазьней домам валодала Ірэнэушава жонка Вольга — да самай сьмерці ў 1899-м. Яе сын Богдан у 1909 годзе памёр у вар’ятні. На гэтым прозьвішча Агінскіх зьнікае з аналаў гісторыі будынка.
Калі не лічыць таго, што ў гонар Міхала Клеафаса Агінскага яшчэ ў 1920-я гады ў прадмесьці Антокаль была названа вуліца — цяперашняя Oginskio.
Вільня. Малюнак 1805 г. Фота: Vladas Drėma, Dingęs Vilnius: "Vaga", 1991
Калі ж у жыцьці Міхала Клеафаса Агінскага зьяўляецца Залесьсе, дзе, як лічыцца, ён напісаў свой славуты палянэз “Разьвітаньне з Радзімай”?
У красавіку 1802 года Міхал Клеафас Агінскі, мабыць, упершыню прыехаў у Залесьсе, якое яму дасталося ў спадчыну ад сваяка — Францішка Ксавэрыя Агінскага.
У той час Агінскі працаваў над музычнымі творамі, а таксама пісаў мэмуары. У 1817 годзе ў Вільні былі надрукаваны два зборнікі палянэзаў і рамансаў кампазытара.
Агінскі ў сваім жыцьці занадта шмат часу прысьвячаў палітыцы, а музыка была бадай яго хобі, як бы мы сказалі сёньня. Яшчэ падчас дыпляматычнай працы на захадзе Эўропы ён пазнаёміўся з Гайднам і Моцартам.
У Залесьсі Агінскага не было з чэрвеня 1812 года да канца вайны з Напалеонам. Гэты час ён правёў у Санкт-Пецярбургу. А потым зноў вярнуўся ў маёнтак. Тут ён жыў да 1822 года. Цяпер у былым палацы Агінскага дзейнічае музэй.
У 1823 годзе Міхал Клеафас Агінскі разам зь сям'ёй пакінуў бацькаўшчыну назаўсёды і выехаў у Італію. Тут ён пражыў апошнія дзесяць гадоў жыцьця.
Пахаваны ў Флярэнцыі, у касьцёле Сьв. Крыжа, побач з Галілеем, Расіні, Макіявелі.
Віктар Корбут
Слухайце, калі ласка, далучаны гукавы файл